Op 22 mei, de VN-dag van de Biodiversiteit, komt een nieuwe white paper uit van samenwerkende wetenschappers van Leiden-Delft-Erasmus: 'Verbind klimaat en biodiversiteit, voor samenleving, economie en natuur'. Hoogleraar Jan Willem Erisman van de Universiteit Leiden schreef de inleiding:
Zonder biodiversiteit – rijkdom aan soorten – was de huidige atmosfeer niet ontstaan en zonder de atmosfeer was de biodiversiteit op aarde niet zo groot geworden. Organismen beïnvloeden het klimaat, en omgekeerd beïnvloedt het klimaat organismen. Menselijke economische activiteiten hebben tot ongekende veranderingen in het klimaat en de biodiversiteit geleid.
Omgeving steeds minder geschikt voor de mens
Door de mens veroorzaakte klimaatverandering bedreigt de biodiversiteit steeds meer. Dat bedreigt ook de bijdragen die biodiversiteit levert aan de mens, bijvoorbeeld voedselproductie, schoon drinkwater, koolstofopslag en waterberging.
Hoe warmer de wereld wordt, hoe meer verlies aan biodiversiteit en hoe minder de natuur in veel regio's de mens te bieden heeft. Dat heeft vervolgens weer invloed op het klimaat, vooral door de effecten op de stikstof-, koolstof- en watercyclus. Kortom, een opwarmend klimaat in combinatie met verdwijnen van biodiversiteit zorgt simpelweg voor een leefomgeving die steeds minder geschikt is voor het voortbestaan van de mens.
Twee problemen met dezelfde oorzaken
Wetenschappers en beleidsmakers bezien klimaat en biodiversiteit nu nog vaak onafhankelijk van elkaar. Bij het oplossen van klimaatverandering ligt de nadruk op fysica en technologie. Voor het probleem van biodiversiteitsverlies zoeken we het vooral in ecologische en sociaal-maatschappelijke oplossingen. Het interessante is dat beide problemen dezelfde typen veroorzakers kennen: overmatige consumptie, het gebruik van fossiele brandstoffen, het gebruik van milieuvreemde stoffen en ruimte- of landgebruik.
Om deze veroorzakers weg te nemen, zijn fundamentele veranderingen nodig in de manier waarop de samenleving functioneert. Veranderingen in onderliggende waarden, wereldbeelden, ideologieën, sociale structuren, politieke en economische systemen en machtsverhoudingen.
Een duurzame toekomst voor mens en natuur is haalbaar.'
De wetenschap laat in de VN-panels IPCC (klimaat) en in IPBES (biodiversiteit) zien dat een duurzame toekomst voor mens en natuur haalbaar is. Dat vereist wel grote veranderingen van ons voedsel-, energie-, industrie-, transport- en stedelijke systeem. Vanuit een systeemaanpak, waarbij we oorzaken van biodiversiteitsverlies en klimaatverandering in samenhang benaderen, kunnen we ons richten op de juiste keuzes die deze transformaties in gang zetten.
Het begint met een gedeelde visie over hoe wij met elkaar willen leven.'
De oplossing begint met een visie
Het begint met een gedeelde visie over hoe wij in de toekomst met elkaar willen leven binnen de kaders van een leefbare aarde. Die kaders zijn een schone biosfeer met ruimte voor natuur en biodiversiteit en met beperkte, hanteerbare klimaatverandering. Dat is de basis, want alleen zo kunnen we een veilige, gezonde en rechtvaardige samenleving met een duurzame economie bereiken. Een leefbare aarde biedt genoeg ruimte voor iedereen om prettig te kunnen wonen, werken, reizen, recreëren en samenleven.
Om dit te bereiken is samenhang belangrijk: er moet voldoende gezond en duurzaam geteeld voedsel zijn. Dat mag niet ten koste gaan van de biodiversiteit. Tegelijk mag de voedselproductie niet bedreigd worden door klimaatverandering of ertoe leiden. Het landgebruik moet zodanig zijn dat ecosystemen en mensen naast elkaar kunnen bestaan.
Van economische groei naar brede welvaart
In de westerse wereld vergt dit een verschuiving van voornamelijk op economische groei gebaseerde waarden naar een oriëntatie op brede welvaart. Vanuit die visie zijn keuzes af te leiden die zorgen voor de transitie. Zo leidt meer plantaardige voeding en minder voedsel verspillen tot minder druk op de ruimte, waardoor klimaatadaptatie en biodiversiteit ruimte krijgen.
Groenere steden leiden tot meer biodiversiteit, maar ook tot gezondere mensen. De circulaire economie leidt tot besparing van schaarse grondstoffen, minder uitstoot van broeikasgassen en florerende biodiversiteit. Het zijn voorbeelden van keuzes die het verschil maken.
Wij zullen onze consumptie moeten aanpassen, beleid moet dat stimuleren.'
Dit is makkelijk opgeschreven, maar vergt nogal wat van iedereen. Wij zullen onze consumptie moeten aanpassen, beleid moet dat stimuleren. Een goede, langdurig consistente beleidsmix van normeren en beprijzen moet de transitie sturen. Van politiek en industrie en van boeren en burgers tot supermarkten: de hele samenleving zal zich hier achter moeten scharen. Ook internationaal zijn goede afspraken hierover noodzakelijk.
Niet alles en iedereen is hetzelfde. Juist (bio)diversiteit maakt ons weerbaar: in de natuur, de economie en samenleving.
Jan Willem Erisman is hoogleraar Milieu en duurzaamheid aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is hij onder meer voorzitter van de Wetenschappelijke Klimaatraad die het kabinet adviseert over klimaatbeleid. Hij werkt ook op praktijkniveau, zo begeleidde hij de zeven boeren op Schiermonnikoog naar nieuwe bedrijfsvoering met minder stikstofuitstoot.
Verenigde Naties over klimaat & biodiversiteit
De VN-wetenschapspanels voor klimaatverandering (IPCC) en voor biodiversiteit (IPBES) hielden samen de workshop Biodiversity and Climate Change en presenteerden de uitkomst in 41 conclusies en aanbevelingen (2021). Die gaan over de thema’s die u ook in dit boekje zult aantreffen. De onderzoekers concluderen onder andere:
> Voor een oplossing van een van beide kwesties, moeten we aandacht besteden aan de andere.
> Klimaatmaatregelen kunnen negatieve gevolgen hebben voor biodiversiteit en de diensten die biodiversiteit aan mensen verleent.
> Als we ecosystemen op land en in de oceanen beschermen, duurzaam beheren en herstellen, heeft dat ook voordelen voor klimaatadaptatie, biodiversiteit en het afremmen van klimaatverandering.
> De doelen voor én klimaat én biodiversiteit verwezenlijken, is essentieel om duurzaam en rechtvaardig te voorzien in de behoeften van mensen.
> Duurzame land- en bosbouw verbetert het aanpassingsvermogen aan klimaatverandering. Het vergroot ook de biodiversiteit en de koolstofopslag in bodems en vegetatie en het vermindert de uitstoot van broeikasgassen.
> Veranderingen in diëten kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren aan het aanpakken van de biodiversiteitscrisis en klimaatverandering.
> Groene infrastructuur in steden wordt steeds meer gebruikt voor aanpassing aan klimaatverandering en herstel van biodiversiteit.
> We moeten kosten voor klimaat en natuurverlies gaan doorrekenen in onze economische activiteiten en economische vooruitgang niet meer alleen baseren op BBP-groei, maar op brede welvaart.