Filterbubbels, dataficering van de samenleving, gebrek aan toegang tot beleidsvorming: gedigitaliseerde ‘slimme’ steden brengen allerlei bedreigingen met zich mee. Daarom hebben denktank Post-X Society en het Centre for BOLD Cities samen met andere experts uitgezocht welke vragen essentieel zijn om te stellen aan beleidsmakers. Een belangrijke term in deze context is ‘contestability’: dit betekent dat in elke technologische fase alle belanghebbenden, dus ook de inwoners, de kans moeten krijgen om beleidsontwerpen die niet aan de behoeften van het publiek voldoen, aan te vechten.
Geschreven door Mirte van der Sangen
Over de workshop
De workshop vond afgelopen april plaats in Utrecht tijdens een werkconferentie van de Nederlandse politie. De workshop richtte zich op de impact van virtualisering van het publieke domein op het gebied van veiligheid, autonomie en democratie. De workshop werd geleid door Jiska Engelbert (academisch directeur van het Centre for BOLD Cities) en Pieter van Boheemen (directeur van Post-X Society). Zij moedigden een divers aantal experts uit het veld aan om het gebruik van digitale tools in het publieke domein kritisch te heroverwegen. Het resultaat is een praktische lijst met ‘slimme’ vragen die elke beleidsmaker zichzelf zou moeten stellen wanneer hij wordt geconfronteerd met nieuwe ontwikkelingen.
Tijd voor actie
Zoals aangetoond in het rapport ‘How increasing virtualisation and dependency shape our behaviour and thoughts’, dat Post-X Society tijdens de conferentie publiceerde, wordt het fysieke publieke domein geleidelijk aan geïnfiltreerd door digitale technologie. De virtualisering van onze leefomgeving brengt niet alleen technologische aspecten met zich mee, maar vereist veel meer een sterk politiek bewustzijn.
Zowel burgers als bestuurders moeten zich bewust zijn van de commerciële doelstellingen achter technologische innovaties die democratische waarden bedreigen. In werkelijkheid worden mensen gestuurd door technologie zonder zich bewust te zijn van deze ontwikkeling. Dit beïnvloedt zowel dagelijkse interacties als politieke besluitvormingsprocessen.
Waarden, bedreigingen en voorzorgsmaatregelen
Tijdens de workshop draaien de deelnemers deze volgorde om. In plaats van beslissingen te nemen op basis van technologische ontwikkelingen, bespreken de deelnemers welke gedeelde waarden als leidraad kunnen dienen bij de beslissing welke technologieën op welke manier geïmplementeerd moeten worden. Waarden als autonomie, democratie en transparantie worden in dit debat benadrukt.
Twee bedreigingen
Daarnaast identificeren de deelnemers bedreigingen voor de samenleving die zullen toenemen als onze benadering van virtualisering en dataficering van het publieke domein niet verandert.
De eerste bedreiging is de toenemende dataficering van de samenleving, waardoor burgers steeds verder van elkaar af komen te staan naarmate ze zich in hun eigen bubbel van een gepersonaliseerd algoritme begeven. Als deze ontwikkeling niet wordt aangepakt, zullen burgers steeds meer moeite hebben om met elkaar in contact te komen wanneer ze elkaar in het fysieke publieke domein ontmoeten.
De tweede bedreiging is het gebrek aan toegang van burgers tot het politieke besluitvormingsproces over technologie. Hierdoor ontstaat een situatie waarin het beleid onvoldoende inspeelt op de behoeften van bewoners. Daarom pleiten de deelnemers voor het waarborgen van de transparantie van de technologie en algoritmes achter de diensten die aan burgers worden aangeboden. Er moeten nieuwe structuren worden geïmplementeerd die burgers weer autonomie geven over hoe ze omgaan met digitale hulpmiddelen.
Burgers zouden bijvoorbeeld meer toegang moeten krijgen om na te gaan over welke persoonlijke gegevens de overheid beschikt. Daarnaast zouden burgers de autonomie moeten behouden om desgewenst offline met overheden te communiceren, in plaats van naar online communicatie te worden geleid voor bureaucratische procedures.
Dit heeft drie voordelen. Het dient burgers die zich vooral willen onttrekken aan digitalisering, het zorgt voor inclusie van digitaal analfabete burgers en het versterkt het vertrouwen tussen burgers en overheden door fysieke interacties.
Alleen door de valkuilen en zwakke punten van technologie in onze directe omgeving kritisch te analyseren, kan 'contestability' worden bereikt.'
Een BOLD aanpak
In lijn met het standpunt van de deelnemers pleit het Centre for BOLD Cities voor 'contestability'. Dit betekent dat in elke technologische fase (van ontwikkeling, testen tot implementatie) alle belanghebbenden, dus ook de inwoners, de mogelijkheid moeten hebben om beleidsontwerpen aan te vechten die niet in de publieke behoeften voorzien.
Jiska Engelbert raadt de deelnemers aan om de schaal waarop ze deze waarden, bedreigingen en waarborgen bespreken te verkleinen. Het is verleidelijk om brede ideologische debatten te voeren over de koers van digitalisering.
Maar om daadwerkelijke verbeteringen te bereiken, is het productiever om op kleinere schaal te opereren: van wie ben ik afhankelijk in mijn stad om politieke veranderingen te initiëren, welke bedrijven profiteren van virtualisering van het publieke domein, en wat hebben burgers in hun dagelijks leven nodig om actief betrokken te raken bij het ontwerp en de controle van deze technologische implementaties? Alleen door de valkuilen en zwaktes van technologie in onze directe omgeving kritisch te analyseren kan 'contestability' worden bereikt.
Slimme vragen
Tot slot werken de deelnemers samen aan een definitieve lijst van slimme vragen die elke beleidsmaker moet stellen bij het ontwerpen van een slimme stad. Alle teams proberen de kwestie van betwistbaarheid erin te verwerken. De uiteindelijke lijst bestaat uit 3 grotere onderwerpen: burgerlijke autonomie, de balans tussen privaat en publiek, en maatschappelijke polarisatie.
Burgerlijke autonomie
- Hoe zorgen we ervoor dat burgers hun autonomie behouden in hun keuze voor digitale of fysieke interactie met overheden?
- Hoe zorgen we ervoor dat beslissingen over digitale hulpmiddelen in de slimme stad betwistbaar blijven voor burgers?
Hoe bevorderen we een klimaat waarin overheidsbestuurders worden aangemoedigd om technologische implementaties in de slimme stad kritisch te analyseren en te controleren?
De balans tussen privaat en publiek
- Hoe herkennen we de toenemende privatisering van het publieke domein?
- Hoe moeten gemeenten burgers beschermen tegen digitale infiltratie door particuliere bedrijven en zo de soevereiniteit van de consument waarborgen?
- Hoe kunnen we het politieke debat opnieuw aanzwengelen over welke technologische dienst (momenteel vaak aangeboden door particuliere bedrijven) als een publiek goed moet worden beschouwd?
- Welke financieringswijzen zijn er voor het publieke domein in een klimaat van toenemende privatisering?
Hoe kunnen gemeenten actief omgaan met hybride ruimten, die plaatsen waar de publieke en private sector elkaar ontmoeten?
Maatschappelijke polarisatie
- Hoe moet het openbaar bestuur technologische hulpmiddelen en innovaties omarmen om het proces van digitale polarisatie tegen te gaan?
- Hoe implementeren we beschermingsmechanismen voor gezamenlijke actie en gemeenschappelijke ervaring door een publieke laag in de technologische stapel te ontwikkelen?