Innovatie kan de sleutel zijn tot een bloeiende en duurzame economie, volgens innovatie-aandrijver Anton Duisterwinkel. ‘Als je tenminste enerzijds strenge regels opstelt voor verduurzaming en anderzijds subsidie geeft voor de ontwikkeling van duurzame oplossingen.’ Samen met ruimtelijk econoom Frank van Oort schetst hij een interessante route.
Door Rianne Lindhout
Hoe ziet het Zuid-Hollandse hightech-landschap eruit?
Anton Duisterwinkel: ‘Wel 33 procent van de Nederlandse techbedrijven zit in Zuid-Holland. Met name de High Tech Systemen & Materialen-sector is belangrijk. Daar werken meer dan 123.000 mensen in meer dan 6000 bedrijven met 2 of meer werknemers. De sector is heel divers. Er worden bijvoorbeeld computergestuurde machines gemaakt, en meetsystemen voor radardetectie op schepen, voor in de ruimte of voor Defensie. Ongeveer een derde van de Nederlandse defensie-industrie is gevestigd in Zuid-Holland.’
Wat verrassend, iedereen denkt bij de tech-industrie toch vooral aan Eindhoven?
Duisterwinkel: ‘Typisch voor Zuid-Holland is dat er heel veel toeleveranciers op mkb-niveau zijn. In een kas zitten wel negen systemen, van voeding en koeling tot robotica. Veel toeleverbedrijven werken bijvoorbeeld alleen voor de maritieme sector, de tuinbouw of Defensie. En het bijzondere is dat zij zich vooral associëren met de sector waarvoor ze leveren en niet met “hightech”. Daardoor zijn die hightech-bedrijven niet zo zichtbaar. Maar Zuid-Hollandse bedrijven besteden (veel) meer dan 6 procent van hun omzet aan Research & Development en zijn dus hightech-bedrijven. Een gemiddeld. Een gemiddeld bedrijf besteedt daar nog geen twee procent aan.
Dat klinkt als een enorm vruchtbare bodem voor innovatie en een banenmachine
Duisterwinkel: ‘Dat is het ook, gezien de stevige groei de laatste jaren. Maar net als in heel Nederland geldt hier dat van de vele tech-startups slechts een klein deel het redt. Tien keer minder dan in de VS. Ze hebben bijvoorbeeld geen goede marketeer in hun team, maar alleen techneuten. En ze missen de financiering om door te groeien. Pensioenfondsen hebben genoeg geld, maar investeren niet in startups. Daar liggen kansen en daar werken we aan.
‘Een ander probleem is de matige uitwisseling van kennis en personeel tussen verschillende bedrijven. Stel een bedrijf ontwikkelt sensoren voor de scheepvaart, die in de tuinbouw ook waardevol zouden zijn. Dat bedrijf levert nu eenmaal aan de scheepvaart, de tuinbouwsector komt er niet mee in aanraking. Bij InnovationQuarter proberen we die uitwisseling te versterken, met Hi Delta – het hightech-platform in Zuid-Holland – en met de Taskforce Technologische Industrie van de Economic Board Zuid-Holland. En een heel concreet voorbeeld: iemand vroeg mij of ik iemand wist die ultrasoon kan lassen om kunststoffen heel lokaal te verwarmen, waarna je ze stevig kunt verbinden zonder lijm. Via onze gecombineerde netwerken wisten we een paar bedrijven te vinden. Verder organiseer ik projecten waarin mogelijke partners elkaar tegenkomen. En in het RoboHouse van de TU Delft en TNO, dat er mede op ons initiatief kwam, hebben mkb’ers toegang tot kennis en techniek.’
Als de techbedrijven elkaar beter helpen, helpen ze dan ook de samenleving en de economie?
Frank van Oort: ‘In de Groeiagenda Zuid-Holland willen we groene groei en groei van het menselijk kapitaal met hoogwaardige werkgelegenheid stimuleren. Succesvolle economische groei wordt voor de ene helft bepaald door het human capital, dus of er een productieve, goed opgeleide beroepsbevolking is die zich kan aanpassen aan veranderende omstandigheden. Voor de andere helft bepaalt innovatie dat succes. Als dat allebei in orde is, kan alleen de beschikbare ruimte nog een probleem zijn.’ (zie artikel Schaarse ruimte)
Weinig tech-startups redden het. Tien keer minder dan in de VS.’
Duisterwinkel: ‘We moeten afscheid durven nemen van vervuilende en weinig productieve sectoren. Arbeidsproductiviteit is heel belangrijk en dat gaat in Nederland niet zo goed. Ook in Zuid-Holland: met veel mensen die groente plukken gaan we er niet op vooruit. We moeten met relatief weinig mensen veel toegevoegde waarde zien te creëren, want er zijn tekorten op de arbeidsmarkt en de lonen liggen relatief hoog. Afscheid nemen van sectoren moet wel zorgvuldig gebeuren: in Aberdeen werd de werkloosheid enorm na plotseling gedwongen vertrek van de olie-industrie. Bouw eerst een alternatieve industrie op. Daarvoor is innovatie nodig. Enerzijds om nieuwe producten te ontwikkelen waarmee bijvoorbeeld de zorg en tuinbouw efficiënter kunnen worden, anderzijds om productietechnologie te ontwikkelen die de productiviteit verhoogt.’
Hoe moet het dan wel? Zuid-Holland wil selectieve groei, maar wie moet selecteren?
Duisterwinkel: ‘Het moet gebeuren in de markt, maar de Provincie kan meer energie en geld stoppen in sectoren die de groene groei bevorderen. Wat je aandacht geeft, groeit. Ik denk dat het alleen met de wortel-en-stok-methode lukt. De stok is nieuwe regelgeving. Bijvoorbeeld bij wet regelen dat over vijf jaar de stikstofemissie gehalveerd is. Als je verder niets doet, gaan bedrijven pas na vierenhalf jaar rondvragen of iemand ze daarbij kan helpen. Als je meteen subsidies en fieldlabs organiseert, gaan hun toeleveranciers aan de slag om tijdig de technologie te ontwikkelen die daarvoor nodig is en kunnen hun klanten die op tijd toepassen om de doelstelling te halen. Deze methode zie je helaas maar weinig.’
De regels komen van het ene en de subsidies van een ander ministerie’
Kun je die wortel-en-stok-methode ook regionaal inzetten?
Duisterwinkel: ‘Binnen InnovationQuarter kunnen we het hooguit op de agenda zetten. Het vereist samenwerking binnen de overheid. Maar de regels komen van het ene ministerie, terwijl een ander ministerie voor de subsidies moet zorgen en weer een ander ministerie voor het onderwijs dat echt passender moet worden. In delen van Duitsland krijgt een opleiding geen geld voor elke afstudeerder zoals bij ons, maar voor elke afstudeerder die een baan vindt. De jeugdwerkloosheid is daar nul. Hier hebben we een perverse prikkel om zo goedkoop mogelijke opleidingen aan te bieden, technische opleidingen zijn duur. De arbeidsmarkt zou gebaat zijn bij dat Duitse systeem van kein Abschluss ohne Anschluss.’
Economisch succes wordt bepaald door een goede arbeidsmarkt en innovatie.'
Dat lijken toch problemen die we moeten kunnen oplossen, waarna het met regels en subsidies allemaal goed kan komen?
Van Oort: ‘Je kunt duurzame en productieve hightech stimuleren, maar in het kader van brede welvaart moeten we rekening houden met groepen mensen die daarin niet aan bod komen.’ Duisterwinkel: ‘Dat is zeker een aandachtspunt, maar in bijvoorbeeld de horeca en de zorg blijven altijd veel mensen nodig. En over de veelgehoorde vraag of AI veel invloed krijgt op de arbeidsmarkt: ik denk dat het meevalt. In de jaren zeventig van de vorige eeuw dacht men dat micro-elektronica veel werk zou kosten. In de praktijk leveren zulke vernieuwingen ook nieuwe banen op. Maar we moeten mensen wel helpen om de overstap te maken. Leven Lang Ontwikkelen is van levensbelang voor de mensen zelf én voor onze economie.
Zijn er bepaalde sectoren waarop we in Zuid-Holland strategisch moeten inzetten?
Van Oort: ‘We gokken nu juist op te veel sectoren. Duisterwinkel: ‘Ik onderschrijf dat, maar als je op één sector gokt, is het afbreukrisico groot. Zuid-Holland kan ver komen met de ontwikkeling die al plaatsvindt in de tuinbouw, van tomaat naar technologie, te stimuleren. De Provincie heeft ook een voorsprong in quantumtechnologie, bruikbaar in bijvoorbeeld satellietcommunicatie en ruimtevaart. Maar let op, Japan heeft net zeven miljard geïnvesteerd in onder meer een groot quantumcomplex waar bedrijven gebruik kunnen maken van allerlei faciliteiten. Als wij niet meegaan, leggen onze bedrijven het af. Van Oort: ‘Dat moet op Europees niveau. Er moet ook een EU-fonds komen voor AI-gerelateerde hightech, anders missen we de boot.’
We moeten afscheid durven nemen van vervuilende of laagproductieve sectoren’
Dr. Ir. Anton Duisterwinkel werkte lange tijd bij TNO en zet zich nu in voor een sterkere economie bij de Regionale OntwikkelingsMaatschappij van Zuid-Holland, InnovationQuarter. Hij brengt de juiste mensen samen om innovaties te versnellen en bedrijven vooruit te helpen, vooral in de hightech-maakindustrie.
Prof. Dr. Frank van Oort is hoogleraar Stedelijke en regionale economie aan de Erasmus School of Economics. Vanuit zijn kennis over de kenniseconomie, stedelijke economie en ruimtelijke ordening waarschuwt hij voor stagnatie en pleit voor een gedeelde visie op onze ruimtelijk-economische toekomst.
Dit artikel komt uit de Leiden-Delft-Erasmus white paper 'De Economie van Zuid-Holland: Verdienen - Verdelen - Veranderen'.