Zeespiegelstijging, geopolitieke spanningen, importtarieven – juist in een regio die leunt op handel, haven en waardevol vastgoed kunnen de gevolgen groot zijn. Economen Tatiana Filatova en Mark Thissen zien toch kansen.
Door Irene Salverda
Conflicten en spanningen buitelen over elkaar heen. Welke effecten heeft dat op de economie van Zuid-Holland?
Mark Thissen: ‘Zuid-Holland is na Noord-Brabant de provincie die het meest internationaal verweven is met de wereldwijde economie buiten Europa. Dat maakt Zuid-Holland kwetsbaar voor handelsconflicten, geopolitieke spanningen en energiecrises. Denk aan spanningen rondom de prijs en beschikbaarheid van energie, Brexit, de oorlog in Oekraïne en Amerikaanse importheffingen. Zulke ontwikkelingen raken de export, productie en banen van heel Nederland en zeker deze regio.’
Tatiana Filatova: ‘De zeespiegelstijging vormt een specifiek risico voor deze regio. Hoewel we nu nog goed beschermd zijn, maakt de fysieke kwetsbaarheid van een kustgebied ons op termijn ook economisch kwetsbaar – vooral bepaalde markten en groepen in de samenleving, zoals de woningmarkt en huishoudens met een laag inkomen. Toch bouwen we onze huizen nog steeds alsof het klimaat blijft zoals het was, bijvoorbeeld Westergouwe in Gouda-West. Terwijl de bodem daalt en de zeespiegel stijgt, neemt ook de druk op de ruimte toe. Bevolkingsgroei, woningbouw en klimaatadaptatie strijden om hetzelfde stukje grond. We moeten ons realiseren dat we onze infrastructuur en woningen niet alleen voor vandaag ontwerpen, maar ook voor het veranderende klimaat van morgen.’
Klimaatverandering is behalve een fysieke dreiging ook een financieel risico’
Dat klinkt verontrustend. Moeten we ons in deze regio zorgen maken over de nabije toekomst?
Filatova: ‘Zuid-Holland beschikt over unieke kennis en infrastructuur om in te spelen op grote internationale uitdagingen, zoals klimaatverandering. De kennisinfrastructuur – van ingenieurs- en consultancybureaus tot onderzoeksinstellingen als TNO, Deltares, het Planbureau, en de drie toonaangevende universiteiten – ontwikkelt allerlei oplossingen die wereldwijd nodig zijn, met name op het gebied van waterbeheer en ruimtelijke planning. Als we deze kennis slim inzetten, kunnen we niet alleen onze eigen regio beter beschermen door meer sturing op water, bodem en natuur, maar ook uitgroeien tot gidsregio voor andere deltagebieden wereldwijd. Denk hierbij aan het exporteren van klimaatbewuste planningsprincipes, het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid of het delen van innovatieve bouwoplossingen voor klimaatbestendige woningen.’
Thissen: ‘Juist omdat Zuid-Holland zo sterk internationaal verbonden is, liggen er ook kansen om te profiteren van herstel en innovatie. We lopen inderdaad risico’s, maar die kunnen we ook ombuigen naar voordelen. Denk aan nieuwe productieketens dichter bij huis, nu Europa inzet op meer strategische autonomie. Volgens de PBL-studie Welvaart en Leefomgeving (2025) pakt die ontwikkeling negatief uit voor Zuid-Holland als geheel, maar met positieve effecten voor de landbouw en juist negatieve effecten voor de voedingsmiddelenindustrie.
‘Onze logistiek is kwetsbaar, maar ook flexibel. En onze havens zijn goed aangesloten op wereldwijde netwerken. We hebben ervaring met risicospreiding en nieuwe markten vinden. Die wendbaarheid kan ons door turbulente tijden helpen. Maar er is veel onzeker op dit moment, op wereldschaal en op nationaal beleidsniveau. Dat maakt het lastig om goed op veranderingen in te spelen.’
Hebben klimaatverandering en geopolitieke druk al invloed op economische processen in deze regio?
Thissen: ‘De oorlog in Oekraïne maakt de kwetsbaarheid van de energievoorziening in deze regio zichtbaar. Gastoevoer en -gebruik zijn in heel Europa een punt van zorg en dat geldt zeker voor Zuid-Holland. Internationale verschillen in energieprijzen hebben effect op de concurrentiepositie van bedrijven. Nederland – en vooral Zuid-Holland – is extra gevoelig voor gasprijsfluctuaties, wat de kosten voor internationaal opererende bedrijven hier opdrijft. Verduurzaming van de energiesector kan deze gevoeligheid verminderen, maar dan moeten we daarin wel sneller vooruitgaan dan de rest van Europa.’
Je moet nadenken over de vraag: wat wil je wel of niet overeind houden als het erop aankomt?’
Filatova: ‘Zeker. Klimaatverandering werkt nu al door in onze samenleving – denk aan hittestress bij kwetsbare groepen – én in het economische en financiële systeem. Zo brengen klimaatrisico’s gevolgen met zich mee voor vastgoed, denk aan ondergelopen kelders en huizen na hevige regenval. Ook hebben deze risico’s gevolgen voor langetermijninvesteringen, bijvoorbeeld in de uitbreiding van bedrijvigheid in Zuid-Holland. Deze risico’s worden wereldwijd, ook in Nederland en Zuid-Holland, nog onvoldoende meegenomen in marktprijzen. Woningen zijn schaars, waardoor mensen blijven overbieden op locaties die eigenlijk kwetsbaar zijn. Maar dat verandert zodra de gevolgen van bodemdaling of overstroming zichtbaarder worden. Klimaatverandering is dus behalve een fysieke dreiging ook een financieel risico.’
Handel staat wereldwijd flink onder druk door allerlei geopolitieke spanningen. Dat moet ook zijn effect hebben op Zuid-Holland.
Thissen: ‘Duidelijk is dat er gevolgen komen, maar waarop precies, en in welke mate, blijft onzeker. Dat hangt ook af van het schaalniveau waar je naar kijkt. Op nationaal niveau zijn effecten vaak beperkt, regionaal al wat groter, en op sector- of bedrijfsniveau kunnen ze heel nadelig uitpakken. Dit is vergelijkbaar met de gevolgen van de Brexit: de precieze invulling daarvan maakt veel uit voor de uiteindelijke effecten voor specifieke bedrijfstakken in Zuid-Holland. Het is nu dan ook nog niet te zeggen waar de grootste effecten gaan plaatsvinden. Wel moet je je als overheid bewust zijn van risico’s en beleid maken voor het geval er ineens specifieke bedrijfstakken in Zuid-Holland flink geraakt worden. Je moet nadenken over de vraag: wat wil je wel of niet overeind houden als het erop aankomt en hoe wil je dat doen?’
Welke sterktes zou de regio in moeten zetten om beter uit deze onzekere tijd te komen?
Filatova: ‘We leven hier in een deltaregio die al eeuwenlang creatief is omgegaan met water. Die historische ervaring is goud waard en deze kennispositie kunnen we benutten. Klimaatadaptatie moet geen sluitpost zijn, maar een basisvoorwaarde bij alles wat we bouwen en plannen – zeker nu woningnood en ruimtegebrek zo groot zijn.
‘Combineer de kennis van waterveiligheid met innovatie: bouw huizen die niet alleen energielabel A hebben, maar ook bestand zijn tegen overstromingen, bijvoorbeeld op kunstmatig opgehoogde grond – een moderne terp. Als mensen zich bewust zijn van de risico’s én we daarop anticiperen, kunnen we die niet alleen beheersen, maar er ook economisch voordeel uit halen. Zuid-Holland kan uitgroeien tot gidsregio – maar dan moeten overheden, bedrijven en kennisinstellingen wel durven investeren in de lange termijn.’
We moeten rekening houden met regionale ontwikkelstrategieën elders in Europa’
Thissen: ‘Zuid-Holland heeft een sterke economische uitgangspositie: de logistiek en de haven, tuinbouw én een sterke technologiesector. Denk aan robotisering, biotechnologie, kwantumtechnologie en AI – allemaal oplossingen die ons kunnen helpen veerkrachtig en concurrerend te blijven in een snel veranderende wereld.
‘Het is belangrijk breed te investeren in die technologie en niet alleen voorlopers te ondersteunen. De winnaars van morgen kun je nu nog niet bepalen. Keuzes zijn belangrijk, maar het gaat dan meer om faciliteren wat er al bloeit en mogelijkheden bieden voor nieuwe bedrijvigheid om te ontstaan. Hierbij is het belangrijk rekening te houden met regionale ontwikkelingsstrategieën elders in Europa en bijvoorbeeld Europees beleid op het gebied van strategische autonomie. En tot slot: onze kracht zit niet alleen in wat we hebben, maar zeker ook in hoe snel we ons weten aan te passen.’
Prof. Dr. Tatiana Filatova is hoogleraar Computational Economics of Climate Change aan de TU Delft. Ze onderzoekt hoe economie en klimaatverandering samenhangen en hoe samenlevingen zich aanpassen. Ze leidde het interdisciplinaire 4TU-programma over veerkracht van 2018-2024. Ook is ze Academic Lead Climate Change Governance binnen het TU Delft Climate Action Programme.
Prof. Dr. Mark Thissen is bijzonder hoogleraar Spatial Networks and Economic Development aan de Vrije Universiteit en senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Met kwantitatieve analysetechnieken onderzoekt hij het belang van regionale (handels-)netwerken voor regionale ontwikkeling in relatie tot geopolitiek.
Dit artikel komt uit de Leiden-Delft-Erasmus white paper 'De Economie van Zuid-Holland: Verdienen - Verdelen - Veranderen'.